Mae lleihau maint dosbarthiadau yn ddull o reoli’r gymhareb rhwng disgyblion ac athrawon, gan yr awgrymir y bydd yr ystod o ddulliau y gall athro eu defnyddio a faint o sylw y bydd pob myfyriwr yn ei dderbyn yn cynyddu wrth i nifer y disgyblion fesul athro ostwng.
1. Mae lleihau maint dosbarthiadau yn cael effaith gadarnhaol fach o +2 fis, ar gyfartaledd. Mae’r rhan fwyaf o’r astudiaethau’n archwilio gostyngiadau o 10 disgybl. Mae’n annhebygol y bydd gostyngiadau bach ym maint dosbarthiadau (er enghraifft, o 30 i 25 disgybl) yn gost-effeithiol o’i gymharu â strategaethau eraill.
2. Mae rhywfaint o dystiolaeth o fanteision ychwanegol o ran dosbarthiadau llai o faint gyda phlant iau, felly gall maint dosbarthiadau llai fod yn ddull mwy effeithiol yn ystod cyfnodau cynnar yr ysgol gynradd.
3. Mae dosbarthiadau llai ond yn effeithio ar ddysgu os yw’r niferoedd llai yn caniatáu i athrawon addysgu’n wahanol – er enghraifft, cael rhyngweithio o ansawdd uwch â disgyblion neu leihau aflonyddwch.
4. Mae’r enillion o ddosbarthiadau llai o faint yn debygol o ddod o’r hyblygrwydd cynyddol ar gyfer trefnu dysgwyr ac ansawdd a swm yr adborth y mae’r disgyblion yn ei dderbyn (gweler Adborth).
5. Fel dewis arall yn lle lleihau maint dosbarthiadau, efallai y bydd yn bosibl newid y defnydd o staff (athrawon a chynorthwywyr addysgu) fel y gall athrawon weithio’n ddwysach gyda grwpiau llai (gweler Tiwtora grŵp bach).
Tua 2 fis o gynnydd ychwanegol yn ystod blwyddyn academaidd yw effaith gyfartalog lleihau maint dosbarthiadau. Mae’r dystiolaeth yn y maes hwn yn gyfyngedig iawn, felly dylid ei thrin yn ofalus.
Ymddengys mai’r mater allweddol yw a yw’r gostyngiad yn ddigon sylweddol i ganiatáu i’r athro newid ei ddull addysgu wrth weithio gyda dosbarth llai ac a yw’r disgyblion, o ganlyniad, yn newid eu hymddygiad dysgu. Os na fydd unrhyw newid yn digwydd, efallai nad yw’n syndod bod dysgu’n annhebygol o wella. Pan fo newid mewn dull addysgu yn cyd-fynd â gostyngiad ym maint dosbarth (sy’n ymddangos yn anodd ei gyflawni nes bod dosbarthiadau’n llai na thua 20) yna gellir nodi manteision o ran cyrhaeddiad, yn ogystal â gwelliannau ynghylch ymddygiad ac agweddau.
Mae’r effeithiau’n debyg i ysgolion cynradd ac uwchradd fel ei gilydd.
Mae’r effaith ar ddarllen yn uwch (+2 fis) na mathemateg (+1 mis).
Mae’r rhan fwyaf o astudiaethau’n archwilio gostyngiadau o 8 – 10 disgybl. Mae effaith astudiaethau sy’n archwilio lleihau maint dosbarthiadau o 5 disgybl yn llai, ar gyfartaledd.
Mae tystiolaeth ymchwil ryngwladol yn awgrymu y gall lleihau maint dosbarthiadau gael effeithiau cadarnhaol ar ddeilliannau disgyblion pan gaiff ei weithredu gyda phoblogaethau disgyblion o dan anfantais economaidd-gymdeithasol. Mae rhai astudiaethau hefyd wedi canfod y gall maint dosbarthiadau llai mewn ysgolion cynradd gael mwy o effaith gadarnhaol ar ddisgyblion difreintiedig na’u cyfoedion.
Yn y DU, mae rhywfaint o dystiolaeth ddangosol sy’n awgrymu y gallai disgyblion derbyn a Chyfnod Allweddol 1 sydd â chyrhaeddiad blaenorol is ac o gefndiroedd economaidd-gymdeithasol is elwa o ddosbarthiadau bach, er bod trothwy maint dosbarthiadau lle gellir adnabod yr effaith hon yn amrywio rhwng llythrennedd a mathemateg, ac o bosibl ardal ddaearyddol hefyd.
Mae’r dystiolaeth yn awgrymu na welir effeithiau sylweddol o leihau maint dosbarthiadau nes bod nifer y disgyblion wedi gostwng yn sylweddol (i lai nag 20 neu hyd yn oed 15 disgybl). Yn bwysicach oll, mae gostyngiad ym maint dosbarthiadau ond yn debygol o fod yn effeithiol os yw’n caniatáu i athrawon newid eu dull addysgu i’r graddau bod hyn yn newid ymddygiadau dysgu disgyblion. Gallai gweithredu o ansawdd uchel i leihau maint dosbarthiadau ystyried:
- Cyfleoedd ychwanegol i roi adborth i ddisgyblion
- Amser ar gyfer rhyngweithio o ansawdd uchel rhwng disgyblion ac athrawon e.e. modelu dulliau yn agos gyda disgyblion.
Wrth gyflwyno dulliau newydd, dylai ysgolion ystyried y camau gweithredu. Am fwy o wybodaeth gweler Putting Evidence to Work – A School’s Guide to Implementation.
Mae’r costau sy’n gysylltiedig â lleihau maint dosbarthiadau yn uchel iawn, gan y byddai angen staff ychwanegol i leihau maint dosbarthiadau.
Yn 2020/21, y cyflog cyfartalog ar gyfer athro ysgol gynradd yn Lloegr oedd £36,900. Y cyflog cyfartalog ar gyfer athro ysgol uwchradd oedd £39,900.
Nid yw’r amcangyfrif hwn yn ystyried cost bosibl cyrchu cyfleusterau i gynnal y gwersi ychwanegol a grëir trwy leihau maint dosbarthiadau. Felly, mae lle i gynnal gwersi yn rhagofyniad os am leihau maint dosbarthiadau, a heb hynny, mae’r costau’n debygol o fod yn llawer uwch.
Mae dibynadwyedd y dystiolaeth ynghylch lleihau maint dosbarthiadau yn cael ei ystyried yn gyfyngedig iawn. Nodwyd 41 o astudiaethau. Yn gyffredinol, collodd y pwnc dri chlo clap ychwanegol oherwydd:
- Nid yw canran fawr o’r astudiaethau yn hap-dreialon rheoledig. Er bod cynlluniau astudio eraill yn dal i roi gwybodaeth bwysig am effeithiolrwydd dulliau, mae risg bod canlyniadau’n cael eu dylanwadu gan ffactorau anhysbys nad ydynt yn rhan o’r ymyriad.
- Ni chafodd canran fawr o’r astudiaethau eu gwerthuso’n annibynnol. Mae gwerthusiadau a gynhelir gan sefydliadau sy’n gysylltiedig â’r dull gweithredu – er enghraifft, darparwyr masnachol, fel arfer yn cael effeithiau mwy, a gallai hynny ddylanwadu ar effaith gyffredinol y llinyn.
- Mae llawer iawn o amrywiad anesboniadwy rhwng y canlyniadau a gynhwysir yn y pwnc. Mae pob adolygiad yn cynnwys rhywfaint o amrywiad o ran y canlyniadau, a dyna pam ei bod yn bwysig edrych y tu ôl i’r cyfartaledd. Mae amrywiad anesboniadwy (neu heterogenedd) yn gostwng ein sicrwydd yn y canlyniadau mewn ffyrdd nad ydym wedi gallu eu profi trwy edrych ar sut mae cyd-destun, methodoleg neu ddull yn dylanwadu ar effaith.
Fel gydag unrhyw adolygiad o dystiolaeth, mae’r Pecyn Cymorth yn crynhoi effaith gyfartalog dulliau wrth ymchwilio iddynt mewn astudiaethau academaidd. Mae’n bwysig ystyried eich cyd-destun a chymhwyso eich barn broffesiynol wrth weithredu dull yn eich lleoliad.
Guidance Reports